कुंभविवाह

“कुंभ विवाह” ही त्र्यंबकेश्वर येथे केल्या जाणाऱ्या शांती पूजांपैकी महत्वाची अशी एक पूजा आहे. कुंभ विवाह हा मंगळ दोष निवारण करण्यासाठी केला जातो. जेव्हा एखाद्या स्त्रीच्या जन्मपत्रिकेत सातव्या घरात पापग्रह विराजमान असेल आणि त्यास कुठलाही शुभ ग्रह पाहात नसेल तर अशा स्त्रीच्या पतीचा मृत्यू देखील होण्याची शक्यता असते किंवा जन्मकुंडलीत मंगळ दोष असेल अशा व्यक्तीचे लग्नकार्य होण्यास विलंब होतो अथवा अडचणी येतात. ह्या दोषाने पीडित असलेल्या व्यक्तीला ‘मंगळीक’ म्हटले जाते. मंगळ दोष असणाऱ्या व्यक्तीला एखाद्या सामान्य ग्रह असणाऱ्या व्यक्ती बरोबर विवाह करण्याची इच्छा असेल तर मंगळीक व्यक्तीने कुंभ विवाह करणे आवश्यक आहे.

महत्वाचे निवेदन:-

सर्व यजमानांना विनंतीपूर्वक सूचित केले जाते कि, सर्व पूजा-विधी ह्या त्र्यंबकेश्वर मंदिर परिसरात ताम्रपत्रधारी गुरुजींकडूनच कराव्यात. केवळ त्यांनाच परंपरागत अनेक पिढयांपासून त्र्यंबकेश्वर मंदिर व मंदिर परिसरात पूजा करण्याचा हक्क प्राप्त आहे. तसेच त्यांचेकडून करविल्या जाणाऱ्या पूजा ह्या आपणांस समाधान देतील आणि ज्यातून आपली फसवणूक होणार नाही. आमचा हाच प्रयत्न आहे कि आपण योग्य अशा अधिकृत स्रोतापर्यंत यावे.

“जन्मोत्थं च विलोक्य बालविधवायोगं विधाय व्रतं
सल्लग्नेऽच्युतमूर्तिपिप्पलघटै : कृत्वा विवाहं स्फुटं”

- ज्योतिर्मयूख, विवाहादिसंस्कारप्रकरण

श्लोकार्थ - जेव्हा एखाद्या कन्येच्या कुंडलीत वैधव्ययोग असेल तेव्हा विष्णुमूर्ति, अश्वत्थ वृक्ष (वट वृक्ष) किंवा कुंभाबरोबर विवाह करून मगच तिला सुयोग्य अशा वराला द्यावी.

कुंभ विवाह म्हणजे काय?

मंगळ दोषापासून मुक्त होण्यासाठी केल्या जाणाऱ्या पूजेला ‘कुंभ विवाह’ असे म्हणतात, ज्यात मंगळ दोषाने पीडित स्त्रीचा कुंभ विवाह म्हणजे मडक्याशी विवाह केला जातो. मंगळाच्या कुंडलीतील प्रभावामुळे लग्नानंतर जोडीदाराचा अपघात किंवा अन्य कारणाने मृत्यू होण्याचा संभव असतो. त्यामुळे हा अनर्थ योग टाळण्यासाठी आधी स्त्रीचा कुंभ विवाह म्हणजेच मातीच्या भांड्याशी विवाह लावला जातो. कुंभ विवाह झाल्यानंतर अपेक्षित जोडीदारासोबत विवाह केल्यास हानी टाळता येते किंवा विवाहानंतर देखील हा प्रतीकात्मक विवाह करून पत्रिकेतील मंगळ दोषाचे निवारण करता येते. कुंभ विवाह विधी केल्याने लग्नात येणार अडथळे व होणारा विलंब कमी होऊन या दोषाचे निवारण होते. त्यामुळे जेव्हा एखाद्या स्त्रीच्या जन्मपत्रिकेत मंगळ दोष असेल तेव्हा हा दोष नष्ट करण्यासाठी कुंभ विवाह पूजा विधी करण्याचे ज्योतिष शास्त्रात सुचवले आहे.

कुंभ विवाह का करावा?

• कुंभ विवाह करून नंतर जोडीदारासोबत लग्न केल्याने , लग्न झाल्यावर पतीचे अपघात टळते आणि दीर्घायुष्य लाभते.
• कुंभ विवाह केल्याने वैधव्ययोग टळतो.
• कुंभ विवाह विधी केल्याने लग्नात येणार अडथळे व होणारा विलंब कमी होतो.
• कुंभ विवाह केल्यास पारिवारिक सुख-शांती लाभते, सालोक्य तयार होते.
• कुंभ विवाह केल्याने मंगळ ग्रह शांत होतो ज्यामुळे कार्यसिद्धी लाभते.
• संतती होण्याच्या आड येणारे विघ्न नष्ट होतात.

अर्क विवाह म्हणजे काय?

ज्या पुरुषाच्या जन्मपत्रिकेत मंगळ १, ४, ७, ८, १२ ह्या स्थानी असतो अशा पुरुषाला मंगळ ग्रहापासून अडचणी प्राप्त होतात. अशा पुरुषाचे लग्न होत नाही अथवा लग्न झाल्यास पत्नीचा मृत्यू होतो. त्यासाठी अशा व्यक्तीचे अर्क (मंदार वृक्ष) वृक्षाबरोबर लग्न लावले जाते. पौराणिक संदर्भानुसार सूर्याची पुत्री अर्क वृक्षाच्या रूपात जन्मली. अर्क म्हणजेच मंदार वृक्षासोबत लग्न लावल्याने मंगळीक पुरुषाच्या पत्रिकेतील योग नष्ट होतो त्यामुळे त्यास विवाह करण्यात अडचण येत नाही.

अर्क विवाह का करावा?

• अर्क विवाह केल्याने लग्नानंतर होणारे पत्नीचे अकाली मरण टाळता येते आणि दीर्घायु लाभते
• अर्क विवाह केल्याने मंगळाची कुदृष्टी जाऊन आशीर्वाद प्राप्त होतात
• अर्क विवाह केल्यास मंगळासोबतच इतर ग्रहांचे देखील आशीर्वाद प्राप्त होतात
• अर्क विवाह विधी केल्याने लग्नात येणार अडथळे व होणारा विलंब कमी होतो
• अर्क विवाह करण्यापूर्वी लग्न झाले असेल तर वैवाहिक मतभेद होतात, यावर अर्क विवाह केल्यास सर्व वादविवाद मिटतात आणि कौटुंबिक सौख्य नांदते
• वैवाहिक जीवन आनंदात दीर्घकाळ टिकते

अर्क विवाह केव्हा करावा?

त्र्यंबकेश्वर मधील अधिकृत ताम्रपत्रधारी गुरुजींनी दिलेल्या शुभ काळात गुरुजींच्या घरी अर्कविवाह विधीपूर्ण केला जातो.

मंगळ दोष म्हणजे काय?

हा दोष मंगळ ग्रहाच्या कुंडलीत १२ स्थानांपैकी कुठल्या स्थानात मंगळ आहे त्या स्थानावरून निश्चित केला जातो. जेव्हा एखाद्याच्या जन्मपत्रिकेत मंगळ ग्रह १, ४, ७, ८, १२ यापैकी एका स्थानात जन्माच्या वेळी आला असेल तर हा दोष उद्भवतो.

‘‘लग्ने व्यये सुखे वापि सप्तमे चाऽष्टमे कुजे ।
शुभदृग्योगहीने च पतिं हन्ति न संशयः ||’’

- बृहत्पाराशरहोराशास्त्र, अध्याय ८० (स्त्रीजातकाध्याय)

श्लोकार्थ - एखाद्या स्त्रीच्या जन्मपत्रिकेत मंगळ ४ (सुख स्थान), ७ (सप्तम स्थान), ८(अष्टम स्थान), किंवा १२ (व्यय स्थान) ह्या स्थानात असेल तर अशी स्त्री लग्नानंतर वैधव्याला प्राप्त होते.

अनेक लोक केवळ पत्रिकेत मंगळ आहे हे पाहून घाबरतात व नको ते गैरसमज करतात. केवळ पत्रिकेत मंगळ दोष असल्याने अशुभ होत नाही तर त्यात मंगळ ग्रह तसेच इतर ग्रह हे बाल्यावस्था, कुमारावस्था, युवावस्था, वृद्धावस्था अथवा मृतावस्था यांपैकी कुठल्या अवस्थेत आहे हे पाहणे देखील अत्यंत महत्वाचे असते, त्याचप्रमाणे मंगळाच्या पत्रिकेत चार स्थिती असतात - आंशिक मंगळ, सौम्य मंगळ, वक्री मंगळ व तीव्र मंगळ. या गोष्टी विचारात घेऊनच मंगळाची स्थिती ठरवणे श्रेयस्कर असते, केवळ पत्रिकेत मंगळ असल्याने घाबरून जाऊ नये. मंगळ दोषाचा प्रभाव किती किती काळ राहील हे पत्रिकेवरूनच निश्चित सांगता येते.

सर्वसाधारणपणे मंगळ हा उग्र स्वभावाचा ग्रह मानला जातो. मंगळदोषाची सविस्तर माहिती मुहूर्त चिंतामणी, ज्योतिर् महार्णव, मुहूर्त गणपती यासारख्या ग्रंथांमध्ये आढळून येतात.

मंगळ दोष लक्षणे:

• बोलण्यात व्यावहारिकपणा अथवा कटूभाषी स्वभाव हा मंगळ दोष आहे. त्यामुळे मंगळीक व्यक्तीने नेहमी संयम ठेऊन बोलावे अथवा प्रिय व्यक्ती दुरावण्याची शक्यता असते.
• वर्चस्व गाजवणे हा मंगळ दोष असल्याने विवाहाच्या बाबतीत तर अवघड स्थिती निर्माण करतो त्यामुळे अशा व्यक्तीने सौम्यपणा, हळुवारपणा स्वभावात बाळगल्यास अनेक अडचणी दूर होतात.
• मंगळीक व्यक्ती ही स्वकर्तुत्वाने पुढे येते, त्यामुळे तिला जोडीदाराकडून सहकार्याची अपेक्षा भासू शकते, आणि जोडीदाराने साथ न दिल्यास वैवाहिक जीवन असंतुलित होऊन परिणामी नैराश्य वाट्याला येते. ज्यामुळे भांडणे देखील होऊ शकतात. हे टाळण्यासाठी जोडीदाराशी जुळवून घेतल्यास, कालांतराने घट्ट नाते प्रस्थापित होऊन कार्यसिद्धी करता येते.

कुंडलीत असलेल्या स्थानावरून मंगळाचे पुढील दोष निर्माण होतात. जन्मपत्रिकेत कुठल्याही पाच पैकी एका स्थानी मंगळ थांबल्यास खालीलप्रमाणे दोष दिसून येतात.

१) प्रथम स्थानातील मंगळ दोष: ज्योतिषशास्त्रानुसार जन्मपत्रिकेत पहिले स्थान हे ‘तनु’ किंवा ‘लग्न स्थान’ म्हटले जाते. ह्या स्थानात मंगळ असल्यास तो पत्रिकेतील चौथ्या, सातव्या आणि आठव्या स्थानावर दृष्टी ठेवतो. चौथे स्थान ‘सुख स्थान’ असल्याने कुटुंबात मंगळ ग्रहामुळे कलह होऊ शकतो. सातवे स्थान हे ‘विवाह स्थान’ असल्याने मंगळ ग्रहामुळे विवाहित जोडप्यांमध्ये जोडीदाराशी मतभेद निर्माण होऊ शकतात. मंगळाच्या तापट स्वभावामुळे वैवाहिक जोडीदाराशी छोट्या छोट्या गोष्टीवरून वाद-विवाद हे भयंकर रूप धारण करू शकतात. त्याचप्रमाणे आठवे स्थान हे मृत्यू स्थान असल्याने मंगळाच्या दृष्टीने जोडीदाराला किंवा स्वत:ला अपघात होण्याची शक्यता असते.

२) चतुर्थ स्थानातील मंगळ दोष: चतुर्थ स्थानात मंगळ पत्रिकेत असल्यावर सातव्या स्थानी, दहाव्या स्थान, आणि अकराव्या स्थानी आपली दृष्टी ठेवतो. ज्योतिषशास्त्रानुसार चतुर्थ स्थान हे ‘विवाह स्थान’ म्हटले जाते. कौटुंबिक दबावाखाली लग्न झाल्यास मंगळीक व्यक्ती आपल्या जोडीदारा सोबत नाराज राहते. त्यातही मंगळाची दृष्टी विवाह स्थानात असल्यास जोडीदारासोबत सततचे भांडणे, वादविवाद होत राहते. परिणामी हे वादविवाद थेट कोर्ट-कचेरीत किंवा घटस्फोटात रूपांतरित होऊ शकतात. त्याचप्रमाणे कुंडलीत दहावे स्थान हे ‘कर्म स्थान’ मानले जाते. कर्म स्थानी मंगळाची दृष्टी असल्यास अशा व्यक्तीचे संपूर्ण जीवन विवाहानंतर बदलते, नोकरी अथवा व्यवसायाच्या ठिकाणी आर्थिक संकटांचा सामना करावा लागू शकतो. त्याचप्रमाणे जन्मपत्रिकेत अकरावे स्थान हे ‘लाभ स्थान’ म्हटले जाते. पित्याकडून लाभणारी वडिलोपार्जित संपत्तीचा लाभ मंगळाची दृष्टी असेल तर लाभत नाही.

३) सप्तम स्थानातील मंगळ दोष: जेव्हा मंगळ हा जन्मपत्रिकेत सप्तम स्थानात येतो तेव्हा त्याची दृष्टी प्रथम स्थानी, द्वितीय स्थानी आणि दहाव्या स्थानी येते. प्रथम स्थान हे ‘तनु स्थान’ असल्याने कुटुंबात अशांती काय राहू शकते. पती पत्नीला एकमेकांवर संशय येऊ शकतो. मंगळाचा स्वभाव तापट असल्याने कुटुंबातील सौख्य हिरावले जाऊ शकते. द्वितीय स्थान हे ‘धन स्थान’ म्हटले जाते. द्वितीय स्थानी मंगळाची दृष्टी आल्यास आर्थिक चणचण निर्माण होऊ शकते, धनसंचय होण्यास अडचणी, आर्थिक संकटे निर्माण निर्माण होऊ शकतात. त्याचप्रमाणे दहावे स्थान हे ‘कर्म स्थान’ म्हटले जाते. कर्म स्थान हे पित्यापासून असल्याने पित्याकडून मंगळीक व्यक्तीला आर्थिक आधार लाभण्यात अडचणी येऊ शकतात. तसेच नोकरीत पदोन्नती होण्यात विलंब लागू शकतो. याशिवाय भाग्योदय उशिराने होतो. शिक्षण पूर्ण होत नाही अथवा टप्याटप्याने पूर्ण होते.

४) अष्टम स्थानातील मंगळ दोष: ज्यावेळी मंगळ हा अष्टम स्थानात येतो तेव्हा त्याची दृष्टी तो दुसऱ्या, तिसऱ्या आणि अकराव्या स्थानी टाकतो. दुसरे स्थान हे ‘धन स्थान’ म्हटले जाते. ह्या स्थानात मंगळाची दृष्टी आल्यास प्रवासाच्या दरम्यान चोरी अथवा रहात्या ठिकाणी घरफोडी सारख्या घटना घडू शकतात. त्याचप्रमाणे तिसरे स्थान हे ‘पराक्रम स्थान’ म्हटले जाते. मंगळाची दृष्टी इथे आल्यास व्यक्तीला खडतर परिश्रम करावे लागते, केलेल्या मेहनतीचे फळ उशिराने प्राप्त होते. अकरावे स्थान हे ‘लाभ स्थान’ म्हटले जाते. ह्या ठिकाणी मंगळाची दृष्टी आली कि व्यक्तीस मित्रांकडून मिळणारा आधार, भाऊ-बहिणींकडून अथवा सासरच्यांकडून होणारे सहकार्य प्राप्त होत नाही. नोकरीत पदोन्नती होत नाही, शेअर्स किंवा विमा काढला असेल तर मिळणारी रक्कम बुडण्याची शक्यता असू शकते.

५) द्वादश स्थानातील मंगळ दोष: द्वादश स्थानात मंगळ स्थिरावल्यास तिसऱ्या स्थानी, सहाव्या स्थानी, आणि सप्तम स्थानी दृष्टी ठेवतो. तिसरे स्थान हे पराक्रम स्थान म्हटले जाते. इथे मंगळाची दृष्टी आल्यास जीवनातील उत्साह जाऊन आत्मविश्वास कमी होतो, नोकरी अथवा व्यवसायाच्या ठिकाणी पद-प्रतिष्ठा कमी होऊ शकते. अशा व्यक्तीचे भाऊ-बहिणींशी पटत नाही, वादविवाद होऊ शकतात. त्याचप्रमाणे सहावे स्थान हे रिपु स्थान म्हटले जाते. ह्या स्थानात मंगळाची दृष्टी आल्यास अशा व्यक्तीला गुप्त शत्रूंपासून त्रास संभवतो. जीवनात संकटांचा सामना करावा लागू शकतो. कोर्ट-कचेरीचे प्रसंग निर्माण होऊ शकतात. सहावे स्थान हे रोग स्थान म्हणून देखील ओळखले जाते. ह्या स्थानी मंगळाची दृष्टी आल्यावर व्यक्तीला जीवित धोका संभवतो. अकस्मात अपघात किंवा सततचे आजारपण होऊ शकते. ज्योतिषशास्त्रानुसार सातवे स्थान हे विवाह स्थान म्हटले जाते. मंगळाची दृष्टी सप्तम स्थानात आल्यास जोडीदारासोबत खटके उडणे, वादविवाद, भांडण-तंटे निर्माण होण्याची शक्यता असते. परिणामी वैवाहिक जीवनात असमाधान येते. जोडीदाराकडून सहकार्य लाभत नाही, त्यामुळे कौटुंबिक सुखाचा ऱ्हास होण्याची शक्यता होऊ शकते.

कुंभ विवाह करण्यासाठी योग्य मुहूर्त कोणता?

कुंभ विवाह हा प्रतीकात्मक विवाह असल्याने ह्याचा मुहूर्त नसतो. हा विधी त्र्यंबकेश्वर मधील ताम्रपत्रधारी गुरुजींच्या मार्गदर्शनाखाली मंदिर परिसरात त्यांनी दिलेल्या वेळेत करता येतो. त्र्यंबकेश्वर मंदिर परिसरात म्हणजेच ताम्रपत्रधारी गुरुजींच्या घरी कुंभ विवाह, अर्कविवाह तसेच इतर शांती कर्म केले जातात.

कुंभ विवाह विधीसाठी किती कालावधी लागतो?

कुंभ विवाह विधीसाठी २ ते ३ तास लागतात.

कुंभ विवाह त्र्यंबकेश्वर मध्येच का करावे?

त्र्यंबकेश्वर हे भारतातील प्रमुख असे १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असे महत्वाचे मंदिर आहे. इथे केलेले कुंभ विवाह विधी हे तात्काळ फळ देणारे आहे, कारण इथे साक्षात ब्रह्मा, विष्णु व महेश ज्योतिर्लिंग स्वरूपात विराजमान आहेत तसेच गंगा मातेचे इथे प्रकटस्थान आहे. सर्व देवी-देवता इथे गुप्त रूपात निवास करतात. त्यामुळे सर्व मनोकामना इथे पूर्ण होतात. मंगळाच्या प्रभावामुळे अनेकदा इच्छा नसताना देखील समोरच्या व्यक्तीच्या विरुद्ध वागले जाते हाच मुळात मंगळ दोष आहे. यावर कुंभ विवाह तसेच महामृत्युंजय जाप केल्याने सर्व बाधा नष्ट होतात. हे दोन्ही विधी त्र्यंबकेश्वरला केल्या जातात. ताम्रपत्रधारी गुरुजींच्या घरी कुंभ विवाह, अर्कविवाह केला जातो.

कुंभ विवाह करण्याची पद्धती काय आहे?

• प्रथम आमच्या वेब-पोर्टल वरील अधिकृत ताम्रपत्रधारी गुरुजींशी संपर्क करून कुंभ विवाहाचा दिवस व वेळ ठरवावा.
• कुंभ विवाह पूजेमध्ये सर्वप्रथम स्त्रीचे पालक, भाऊ आणि मामा उपस्थित असणे आवश्यक असते. यांपैकी कुणी नसेल तर गुरुजींशी त्र्यंबकेश्वरला येण्याआधी विचारून घ्यावे
• पूजेची सामग्री व साहित्य हे अधिकृत गुरुजी उपलब्ध करून देतील केवळ आपली दिलेल्या वेळी उपस्थिती गरजेची आहे
• कुंभ विवाह करताना गुरुजींनी सांगितल्याप्रमाणे वस्त्रे परिधान करणे आवश्यक आहे. काळ्या रंगाचे वस्त्र परिधान करू नये
• स्वस्तिवाचन करून पूजेसाठी संकल्प केले जाते
• श्री गणेशांचे गंध, पुष्प, अक्षतेने पूजन केले जाते
• मंगळ दोष निवारणासाठी नवग्रह पूजन केले जाते. नवग्रह स्तोत्राचे वाचन केले जाते
• कुंभ विवाह करण्याअगोदर कुंभ स्थापना केली जाते. कुंभ पूजन केले जाते
• त्याचप्रमाणे अग्नी देवतेचे आवाहन करून दीप प्रज्वलन केले जाते
• मंगळ ग्रह यंत्राचे पूजन करून कुंभ विवाह विधी केला जातो
• कुंभ विवाह झाल्यावर कुंभाला जलाशयाजवळ विसर्जित केले जाते
• पूजा संपन्न झाल्यावर गुरुजींना दान-दक्षिणा देऊन आशीर्वाद घेतल्यावर पूजेची सांगता होते

पूजा मूल्य / दक्षिणा:

पूजा मूल्य / दक्षिणा ही पूर्णतः पूजेसाठी आवश्यक वस्तूंवर (पूजा सामग्री) अवलंबून आहे. कुंभ विवाह पूजा संपन्न झाली की पुरोहितांना दक्षिणा देऊन ह्या विधीची सांगता होते.

महत्वाच्या सूचना: पूजा करणाऱ्या भक्तांना केवळ पांढरे वस्त्र प्रधान करण्याची परवानगी आहे. (जसे पुरुषांसाठी पांढरे धोती, गमछा, रुमाल, आणि स्त्रियांसाठी पांढरी साडी किंवा पंजाबी ड्रेस, काळ्या अथवा हिरव्या रंगाची साडी नेसू नये).